Door de jaren heen heeft Harley-Davidson verschillende motorblokken gebouwd. Naast de bekende V-twins bouwde H-D o.a. ook eencilinders. De historie van Harley-Davidson begon zelfs met dit motorconcept. In twee delen brengen we H-D’s 120 jaar lange ééncilinder historie voor het voetlicht. Na deel 1, nu deel 2 met o.a. de overname van Aermacchi en de samenwerking met India’s grootste motorfabrikant.
Na de Tweede Wereld Oorlog zag Harley-Davidson een mooie kans om een nieuwe ‘instapklasse’ te realiseren, die het koperspubliek de weg zou wijzen naar hun zware V-twins. Net zoals veel andere motorfabrikanten gebruikte Harley een 125 cc DKW-ontwerp, onderdeel van de geallieerde oorlogsbuit.
SCOOTER
Het Model S tweetakt zag in 1948 het levenslicht. Het was een heel eenvoudige 125 ‘lightweight’, die direct goed verkocht werd aan jongeren. In 1953 groeide de cilinderinhoud naar 165 cc. In 1955 werd een uitgeklede versie leverbaar, die vanwege de hevige concurrentie heel goedkoop op de markt gezet werd. Naar verluidt was de nieuwe Harley vernoemd naar Harley-Davidson’s best presterende lightweight motorverkoper: Dean Hummer. Wellicht de meest opvallende Harley met het 165 cc ‘Hummer’ tweetaktblok was de Model A serie Topper. Het was de enige scooter die ooit door Harley werd gebouwd. In 1960 kwam hij op de markt, een tijd waarin de scooter buitengewoon populair was. Hij kon gestart worden met een trekkoord en was voorzien van een ‘Scootaway Drive Variomatic’ automatische transmissie. Er werden er 3.000 van gebouwd tot hij in 1965 uit productie ging. Het succes van de Vespa en Cushman scooters kon de Harley niet evenaren en toen de Honda Super Cub in Amerika arriveerde, storten de verkopen nagenoeg geheel in. Na de Hummer zouden er nog meer 165 cc en 175 cc versies volgen, maar ondanks hun geüpdatete uiterlijk waren deze modellen eind jaren ’50 al echt verouderd.
AERMACCHI HARLEY-DAVIDSON
Harley wilde destijds hun lightweight modellenlijn flink uitbreiden, want het was een lucratief marktsegment, zeker in een tijd dat de verkoop van de big twins behoorlijk daalde. In plaats van zelf nieuwe machines te ontwikkelen, besloot H-D met een andere fabrikant samen te gaan werken. Dat werd Aermacchi, een Italiaanse fabriek die haar sporen had verdiend in de vliegtuigindustrie en naast wat tweetakten vooral kwalitatief goed ontworpen 175 cc en 250 cc viertakt ééncilinders bouwde. In 1960 nam H-D het merk uit Varese voor 50 % over. Onderdeel van de transactie was dat Harley het recht had om Aermacchi modellen te modificeren en onder een andere naam in Amerika te verkopen. Het eerste model was de Model C Sprint. In Italië droeg het model de naam Aermacchi Harley-Davidson Ala Verde (Groene Vleugel). Deze net niet horizontaal liggende 250 cc single leverde een vermogen van 18 pk en de motor kwam in 1961 op de Amerikaanse markt. In 1962 kwam de Model Sprint H op de markt, met een iets sterker motorblok dat 21 pk leverde. Door de jaren heen werden deze modellen gemodificeerd en kwamen er zusteruitvoeringen op de markt, zoals de Model H Scrambler en de Sprint 250 SS. Uiteindelijk werden ze vergroot naar een cilinderinhoud van 350 cc. Er werd ook mee geracet, zowel door de fabriek zelf als door privé rijders, in wegraces en dirtracks. In 1974 stopte de productie van deze viertakten en namen de tweetakten het stokje over.
Historie Harley-Davidson ééncilinders #1: van Silent Grey Fellow tot Peashooter
TWEETAKTEN
Op dat moment waren de Harley tweetakten al een bekende verschijning op de Amerikaanse wegen. De eerste kwam in 1965 op de markt, het was de 50 cc Leggero, in Italië Zeffiretto genoemd. Het model was bedoeld voor jongeren onder de 16 jaar, die in Amerika nog geen auto mochten rijden. Deze machines werden vaak meteen afgedankt op het moment dat het felbegeerde papiertje binnen was. Na twee modeljaren werd de cilinderinhoud vergroot naar 65 cc en in 1972 kwam de MC65 Shortster op de markt, een tegenhanger van de Honda Monkey. Een jaar later werd hij opgevolgd door de X-90. Na 1974 werden de 65 cc tweetakten nauwelijks nog verkocht. Interessant is de 100 Baja, een 100 cc enduro, die met een paar aanpassingen omgetoverd kon worden tot een serieuze terreinracer. Dit model was in productie tussen 1970 en 1974. In 1968 werd de kloof tussen H-D’s 50 cc tweetakt singles en de 250 cc viertakt singles gedicht met het 125 cc Rapido model. Het motorblok was afgeleid van de Aermacchi H-D 125 cc Ala d’Oro productieracer. De Rapido’s zouden in verschillende uitvoeringen gebouwd worden en ze kenden een actieve modelontwikkeling met veel technische updates. Dankzij deze modelpolitiek bleven ze maar liefst 11 jaar lang in productie, ook in 175 cc, 250 cc en 350 cc uitvoeringen.
CAGIVA
In 1972 had AMF Harley-Davidson de resterende 50% van Aermacchi H-D overgenomen en ze was daarmee volledig eigenaar van de Aermacchi motorfietsdivisie geworden. Naarmate de jaren ‘70 vorderden werden Harley’s lightweights steeds slechter verkocht in Amerika. Eind 1978 werd de Italiaanse tak volledig door Cagiva overgenomen. De Amerikaanse dealers wisten genoeg en dumpten de tweetakt singles massaal op de Amerikaanse markt. Ook in Europa werden Harley’s tweetakt singles zoals de SX175 en SX250 spotgoedkoop aangeboden. De vroegste Cagiva’s waren feitelijk Harley-Davidsons met de merknaam Cagiva op de tank.
We kunnen de seventies niet verlaten zonder nog één single even in het voetlicht te zetten. In dat decennium werd de motorcross enorm populair, ook in Amerika. Lichte, geavanceerde tweetakten met lange veerwegen waren de nieuwe norm. Ook H-D besloot een graantje mee te pikken van deze lucratieve markt. De tweetakt MX250 single uit 1977 is daar het ultieme voorbeeld van. Hij bleef slechts een jaar in productie, de Japanse ‘big four’ pompten kapitalen in de ontwikkeling van hun crossers. Dat geld kon AMF Harley-Davidson absoluut niet vrijmaken in die tijd, met als resultaat dat de MX250 razendsnel verouderde. Om die reden besloot Harley om in 1978 het crossproject samen met de MX250 tot een einde te brengen.
MT500 MILITARY
Door naar de jaren ’80! Op 10 oktober 1987 kocht Harley-Davidson alle rechten van de MT500, een militaire terreinfiets, die ontwikkeld was door de Armstrong Military Division uit Engeland. Reden was een op handen zijnde grote militaire order van het Amerikaanse leger. De MT500 werd aangedreven door een 4-kleps Rotax ééncilinder motorblok uit Oostenrijk. De motorfiets moest aan waanzinnig zware eisen voldoen, samen met een Cagiva prototype was het de enige motorfiets die in aanmerking kwam. Uiteindelijk wilde het Amerikaanse leger er 5.000 bestellen. Dat waren er veel minder dan op gerekend was, dus volgden er nieuwe onderhandelingen tussen Harley en het Amerikaanse leger. Deze onderhandelingen duurden dermate lang dat het leger afhaakte en de bestelling in de ijskast plaatste. Gelukkig volgde in 1993 nog een Engelse order van 1.570 motoren, bedoeld voor de internationale troepenmacht van de NAVO. Deze order werd afgewerkt in H-D’s assemblagefabriek in York, Pennsylvania. Daar werden er tot 1997 iedere dag twee geproduceerd. Vanaf 1993 was er ook een 350 cc uitvoering leverbaar. Verreweg de meeste MT350’s en MT500’s werden afgeleverd met een kickstarter. Een elektrisch startende uitvoering was ook leverbaar. Naast de NAVO werden deze motoren ook geleverd aan het Canadese en Jordanese leger. In 2000 gingen beide modellen definitief uit productie. Daarmee kwam aan de single historie van Harley-Davidson een voorlopig einde. Tot 2023, want toen werd in India de Harley-Davidson X440 geïntroduceerd.
INDIA
Deze single werd in samenwerking met de Hero MotoCorp, India’s grootste motorfabrikant, ontwikkeld voor het in India bijzonder populaire 350-450 cc marktsegment. Als inspiratie dienden volgens de India divisie zowel de XR1200 Sportster als de Sportster S. Hoe dan ook, de X440 is Harley’s eerste single van de 21e eeuw. Het lucht/oliegekoelde motorblok levert een vermogen van 27 pk bij 6.000 t.p.m. en een zesbak is standaard. Daarmee komen we aan het einde van dit overzicht van de Harley-Davidson singles die de afgelopen 100 jaar geproduceerd zijn. Echter niet zonder te vermelden dat de Harley-Davidson single motorblokken in vroege jaren ook nog voor utilitaire toepassingen gebruikt zijn, bijvoorbeeld als stationairmotor en als aandrijving voor een compressor. Maar wellicht de meest opvallende toepassing was als aandrijfagregaat voor een ploeg!
Tekst: Ivar de Gier en Gerard van den Akker
Afbeeldingen: Harley-Davidson, Archives A. Herl
